Mensen lezen niet meer

De Britse uitgeverij van Roald Dahl kondigde recent aan stukken uit Dahls boeken te wijzigen om meer bij het huidige tijdsbeeld te passen. Na ophef heeft de uitgeverij ervoor gekozen twee versies van de boeken te publiceren. Lezers kunnen zo zelf kiezen voor de klassieke of de aangepaste verhalen. Doordat er te weinig gelezen wordt, begrijpen en waarderen mensen de woorden van de schrijver niet meer. Zo verliezen kinderen hun fantasie en gevoel voor ironie. Dat is het probleem dat aangepakt moet worden, stelt Hannah Schouten, adviseur bij Cubiss, in dit opiniestuk.

Het nieuws rondom het herschrijven van de kinderboeken van Roald Dahl ‘naar de huidige tijdgeest’ houdt de gemoederen (gelukkig) flink bezig. Woorden als “dik” en “lelijk” worden verwijderd. Zo ook kale heksen die pruiken dragen. Het is seksistisch dat vrouwen achter de kassa zitten en vaders boer zijn. Voor het inpassen van de kinderboeken van Roald Dahl in deze tijdgeest moet alles anders.

Ik maak me hier boos over om een aantal redenen.

Deze tijdgeest wordt gekenmerkt door het – vaak terecht – wijzen op en aanpassen van gevoeligheden rondom gender, ras en andere menselijke kenmerken. Maar het aanpassen gaat wat mij betreft soms echt te ver.

We begrijpen en waarderen de woorden die schrijvers gebruiken om een personage uit te leggen niet meer, omdat we te weinig lezen. Dát is het probleem dat we moeten aanpakken. Onze maatschappij komt inmiddels in de knel door het grote gebrek aan leesplezier en leesvaardigheid dat onze tijdgeest helaas óók kenmerkt.
Ja, sommige woorden schuren. En lezers kunnen zich terecht gekwetst voelen. Maar als je ze verwijdert uit een boek, dan zijn ze er nog steeds in het dagelijks leven. Lees de woorden, bespreek ze in de klas. Dit soort gevoeligheden zijn goede gespreksstarters die kinderen juist kunnen helpen bij het vormen van een moreel kompas.

Bij lezen maken kinderen zelf een voorstelling van de beschreven personages en werelden. Al die verschillende verhalen waarin allerlei – liefst ook absurde of schurende – personages en situaties voorkomen prikkelen hun verbeeldingskracht, fantasie en vermogen om ironie te herkennen. Het is zo belangrijk voor kinderen om de wereld vanuit verschillende perspectieven te bezien en daarover zelf een mening te leren vormen. Het is belangrijk dat er daarbij geen grenzen worden opgeworpen en dat schrijvers de literaire vrijheid hebben om hun bedoeling van een personage, situatie of omgeving duidelijk te maken voor hun lezers.

Boeken herbergen verhalen en laten je verliezen in andere, vaak niet-bestaande, werelden. Het zijn spiegels en ramen en ze laten ons en onze kinderen wegdromen, lachen, huilen en verwonderen. Boeken voeden en prikkelen onze fantasie en gevoel voor ironie. Het moet soms schuren zodat we werkelijkheid en fantasie kunnen onderscheiden.

Door de aanpassingen blijft er nauwelijks ruimte over voor fantasie en ironie en dat vind ik erg. Want zo leren we er ook niet mee omgaan. Dat vind ik een doodzonde en dat niet alleen: het is alarmerend. Want zijn kinderen straks nog wel in staat om fantasie en werkelijkheid van elkaar te onderscheiden, leren we ze dat nog? Is de volgende generatie nog in staat om ironie te herkennen – niet alleen in boeken, maar in alle situaties?

Als groot voorstander en onderdeel van de bibliotheeksector zie ik twee oplossingen voor wat ik noem ‘de verarming van deze tijdgeest’: 1) Niet zomaar alles schrappen maar de dialoog met elkaar aangaan. De nuance blijven zoeken en het gesprek blijven aangaan, in plaats van censureren. En 2) Laten we er gezamenlijk voor zorgen dat we allemaal meer gaan lezen. Kom massaal naar de bibliotheek en geef lezen voor het plezier een prominente plaats in het curriculum op school! Praat op school met kinderen over boeken en over de schurende gevoeligheden die daarin staan.

Mijn hoop voor onze tijdgeest is dat we kunnen blijven lachen, ons verwonderen en onze fantasie blijven voeden en prikkelen. Dat we het weten en herkennen wanneer een bepaalde gevoeligheid écht onze aandacht nodig heeft. Dat we nog lang kunnen genieten van Caspar Slok, mevrouw Griezel en heksen, zoals Roald Dahl het beschreven en bedoeld heeft.