Impact maken in de Bibliotheek

Terugblik op de derde Leiderschap in Lezen-bijeenkomst

Impact is een hot item, in de bibliotheekwereld maar ook daarbuiten. Maar wat is eigenlijk impact, waarom zou je het willen meten en wat levert het je op? Lonneke Jans, adviseur bij Cubiss en expert op het gebied van impactmanagement, neemt ons mee in de wereld van impact tijdens de derde (online) Leiderschap in Lezen-bijeenkomst op donderdag 30 november, een initiatief van Cubiss en BiSC, voor educatiemanagers van bibliotheken.

Bibliotheken willen impact hebben op hun bezoekers en de samenleving, en dat vervolgens kunnen aantonen. Vanuit de behoefte om van toegevoegde waarde te zijn, maar ook om te kunnen verantwoorden aan de (gemeentelijke) subsidieverstrekker hoe de financiële middelen zinvol besteed zijn. Logisch dus dat steeds meer bibliotheken aan de slag gaan met impactgericht werken, merkt Lonneke op. “Impact is een veelgehoorde term. Het is de verandering die ontstaat door activiteiten die aan jou zijn toe te schrijven. Het gaat hier om jouw unieke toegevoegde waarde op bepaalde effecten.”

Theory of Change

Het verandermodel, ook wel bekend als de Theory of Change (ToC), gaat over de stappen die je maakt om je impact te bereiken. Er is geen vaste vorm voor een verandermodel. Wel bestaat het model altijd uit bepaalde elementen: de activiteiten, resultaten, effecten en hogere effecten. Lonneke legt uit hoe je zo’n ToC kunt invullen. “Begin met het beschrijven van het probleem dat je op wilt lossen. Vul daarna je impactdoelstelling in. Dit is een doel waar je heel graag aan bij wil dragen; het hogere effect. Dit doel hoeft niet realistisch te zijn, je mag hierbij heel groot dromen. Wereldvrede, bijvoorbeeld. Of als je het op ons werkveld betrekt: alle kinderen zijn goede lezers, of alle ouders zijn enthousiaste leesbevorderaars.” 

“Ga vervolgens aan de slag met het invullen van de andere stappen. Dit doe je van onder naar boven”, vertelt Lonneke. “Geef bij activiteiten aan welke acties je uitvoert om het probleem aan te pakken. Bijvoorbeeld het uitdelen van het BoekStartkoffertje. Maar denk ook aan acties in de voorbereiding en nazorg, zoals communicatie en PR. Vul bij output in wat de resultaten zijn van de activiteiten. De kortetermijneffecten zijn vrij concreet. Bijvoorbeeld: ouders gaan thuis meer voorlezen. Als je alle stappen hebt gemaakt, kijk je naar het geheel. Dragen de activiteiten aan de gewenste effecten? Mis je bepaalde output van een activiteit? Na het invullen van de ToC ga je aan de slag met het meetplan.”

In gesprek met scholen

Sandra Musters, marketeer bij de Bibliotheek West-Brabant en Theek 5, deed onderzoek naar de effecten van de Bibliotheek op school (dBos) in de regio. “Als bibliotheek wilden we meer laten zien dan alleen ledenaantallen en uitleningen. Bij de Bibliotheek West-Brabant hebben we verschillende gemeenten, verschillende aanpakken en verschillende investeringen. Welk effect hebben onze producten, diensten en interventies? Wat is nou eigenlijk onze impact?” 

dBos-monitor

Met die vraag gingen Sandra en haar collega’s aan de slag. In een uitgebreide Excellijst brachten ze hun dienstverlening in kaart. “Samen met de gemeente maakten we de keuze om ons te focussen op de effecten van de Bibliotheek op school en de aanpak van laag(digi)geletterdheid”, vertelt Sandra. “Daarbij wilden we scholen zo min mogelijk tot last zijn en het meten zo veel mogelijk verwerken in bestaande gesprekken.” 

Een keer per twee jaar vindt de Monitor de Bibliotheek op school plaats. De monitor brengt de opbrengst van de samenwerking tussen scholen en bibliotheken in kaart. Met deze monitor ontstaat een helder beeld van de voortgang in de leesbevordering en informatievaardigheden bij leerlingen, leerkrachten, docenten en ouders. De flow ziet er nu als volgt uit:

• Afname dBos-monitor door school
• De leesmediaconsulent analyseert de uitkomsten van de dBos-monitor en bekijkt het oude lesplan
• De leesconsulent en leesmediaconsulent bespreken de uitkomsten en halen de aandachtspunten eruit 
• Het evaluatiegesprek met school
• De leesmediaconsulent en de leesconsulent stellen een leesplan op
• De leesmediaconsulent en de school voeren het leesplan uit 

Gespreksleidraad

Sandra en haar team ontwikkelden effectvragen en een gespreksleidraad voor het evaluatiegesprek met school. Met deze tools kunnen leesconsulenten in gesprek met hun scholen en samen aan een professioneel leesplan werken. In de gespreksleidraad staat alle belangrijke informatie in één document. Dit document beschrijft dingen die goed gingen en waar kansen liggen. Zo is er voor alle leesconsulenten en scholen één vaste aanpak, en kan de uitkomst vergeleken worden. De gespreksleidraad behandelt vier hoofdonderdelen:

• Ontwikkelingen (10 minuten)
• Effecten dBos (15 minuten)
  • Open vraag
  • Stellingen
• Voortgang Leesschool (20 minuten)
• Afsluiting en afspraken (10 minuten)

PR voor de school

Hoewel ze nog bezig zijn met het analyseren van de cijfers van 2023, deelt Sandra wat inzichten uit 2022. Sandra: “We zien dat de directie echt het belang inziet van dBos; het wordt zelfs gebruikt als PR. Als de directie nieuwe ouders rondleidt op de basisschool, is het echt een pluspunt als je kunt laten zien dat je een bibliotheek hebt. Daarnaast zien we een duidelijk positief effect als leesconsulenten meer uren hebben. Verder maakt deze nieuwe werkwijze het veel makkelijker om het gesprek te voeren over wat je wil bereiken met het leesonderwijs.”

Sandra roept op om contact met haar op te nemen als je zelf de gespreksleidraad wil gaan toepassen. “Het is heel fijn als we elkaar kunnen helpen, als we dit samen kunnen oppakken. Zo helpen we elkaar met impact (inzichtelijk) maken.”

Er gebeurt veel in de bibliotheek- en onderwijssector. Dalende leesresultaten, zorgen om basisvaardigheden-resultaten, financiële regelingen, een nieuw curriculum in het onderwijs en de veranderende rol van de lees- en mediaconsulent. Er gaat veel veranderen. Hoe gaan we daarmee om? En wat kunnen bibliotheken doen om hier zelf zo veel mogelijk het voortouw in te nemen? Cubiss en BiSC (Bibliotheek Service Centrum) organiseren eind 2023 en begin 2024 vijf bijeenkomsten voor educatiemanagers van bibliotheken: Leiderschap in Lezen. ‘Impact’ was de derde bijeenkomst.