‘De rol van de lees- en mediaconsulent kan alleen veranderen als onderwijs en bibliotheken daar samen stappen in zetten’

Terugblik op de vierde Leiderschap in Lezen-bijeenkomst

Tijdens de vierde (online) Leiderschap in Lezen-bijeenkomst op dinsdag 5 december, georganiseerd door Cubiss en BiSC voor educatiemanagers van bibliotheken, bespreken Jos Cöp (onderwijskundige) en Marijke Joosten (adviseur bij BCO Onderwijsadvies en -ondersteuning) ontwikkelingen in het onderwijs en de Bibliotheek op school. Ze bespreken hoe die elkaar hebben beïnvloed en nog steeds beïnvloeden. En hoe een open blik, perspectieven uitwisselen en samen willen veranderen centraal moeten staan om effectief samen te werken in de toekomst.

Het is duidelijk dat het leesonderwijs in Nederland onder druk staat. Onderzoeken laten zien dat het niet goed gaat met onze leesmotivatie, diep lezen en begrijpend lezen. Jos kijkt naar de ontwikkelingen in het onderwijs van de afgelopen twintig jaar. Nederland was een van de eerste landen met een goede aanpak van leesdidactiek. Het leesonderwijs ontwikkelde zich door de jaren heen op de volgende manier:

• Technisch leren lezen: focus op letters, klanken, decoderen, automatiseren en leessnelheid
• Voortgezet technisch lezen: focus op letterclusters, klankclusters, decoderen en leessnelheid
• Begrijpend lezen: focus op vragen beantwoorden, leesstrategieën, close reading, leerdoel of tekst centraal

Jos merkt op dat begrijpend lezen heel erg een doel op zich is geworden. “Mag je begrijpend lezen wel zien als een apart vak? Dan suggereer je dat je kunt lezen zonder het te begrijpen. Begrip is juist de essentie van lezen.”

Andere inrichting van het leesonderwijs

“Er wordt veel tijd gestoken in leesonderwijs, maar verrassend weinig in leesmotivatie”, vervolgt Jos. Wetenschappelijke publicaties, leesoffensieven en succesvolle praktijkervaringen laten zien dat het anders én beter kan. Veel scholen zijn al begonnen met een andere inrichting van het leesonderwijs. Wat doen scholen die de weg omhoog hebben gevonden?

1. Elke dag 20 tot 30 minuten zelf lezen
2. Actief bezig zijn met wat je leest: ervaringen delen door praten, schrijven en verbeelden
3. Vrije keuze uit een groot, gevarieerd en rijk lesaanbod
4. Langer lezen binnen aansprekende thema’s
5. Deelvaardigheden behandelen in natuurlijke samenhang

Jos verduidelijkt het laatste punt: “Het leesonderwijs is nu vaak verkokerd in lessen als technisch lezen en begrijpend lezen. Als je leesonderwijs in stukjes hakt, wordt lezen iets heel kunstmatigs. Bij een succesvolle aanpak van het leesonderwijs staat begrijpend lezen niet langer als een apart vak op het lesrooster, maar is het onderdeel van andere vakken.” 

Meer leeskilometers

Het moraal van het verhaal is dat er veel meer leeskilometers gemaakt moeten worden. Volwassenen spelen daarin een belangrijke rol. De helpende volwassene - uit de leescirkel van Chambers - ondersteunt door actief betrokken te zijn bij het selecteren van teksten, voldoende leestijd te bieden en te reageren op de inhoud van gelezen teksten. Daarnaast blijft het wel belangrijk om de leesvordering te toetsen, maar op een andere manier dan hoe het nu gebeurt. Jos: “Het blijft belangrijk om te weten waar kinderen zitten in hun leesontwikkeling, zodat de helpende volwassene het goede boek kan adviseren. En op die manier te zorgen voor meer leesplezier.”

Hoe pakken we samen door? “Het is voor een leerkracht een hele kluif om goed thuis te zijn in de jeugdliteratuur en het juiste boek te adviseren. Daarom is de samenwerking tussen het onderwijs en bibliotheken zo belangrijk”, zegt Jos. Hij sluit af met de woorden: “We moeten gezamenlijk leiderschap in lezen tonen. School en bibliotheek hebben elkaar hard nodig!”

Van boekenleverancier naar samenwerkingspartner

Marijke Joosten neemt het woord. Ze vertelt meer over het verandertraject van het educatieteam van de Bibliotheek Helmond-Peel in hun transitie van boekenleverancier naar samenwerkingspartner. Marijke merkte vanaf het begin van haar baan bij de Bibliotheek Eindhoven op dat, ondanks het enthousiasme in zowel de bibliotheek als het onderwijs, het niet lukte om de neerwaartse trend in het leesonderwijs te keren. “Daar heb ik veel over nagedacht, opleidingen gevolgd en me in van alles verdiept. Toen ik de overstap maakte naar de Bibliotheek Helmond-Peel ben ik met een specifieke focus aan de slag gegaan om verandering voor elkaar te krijgen. Ons doel: het vergroten van de leesmotivatie en leesvaardigheden van alle kinderen in het werkgebied van Helmond-Peel.”

Marijke vervolgt: “Om een verandering teweeg te brengen, is het goed om eerst te kijken naar de historie en de bijbehorende gedragspatronen. In de afgelopen jaren had de Bibliotheek vooral een ontzorgende rol richting het onderwijs. Dit is een gedragspatroon dat je niet zomaar even doorbreekt. Maar die verandering is wel belangrijk om samen voor beter leesonderwijs te zorgen. Met ons team dachten we na over waardevolle, nieuwe gedragspatronen.” Daar kwamen de volgende punten uit:

• Leren van en met elkaar
• De vraag achter de vraag ophalen
• Stimuleren van een positieve leescultuur
• Van incidenteel effect naar duurzaam effect
• Van ‘uit handen nemen’ naar leer het zelf doen
• Van gescheiden aanpak naar geïntegreerde aanpak

Veranderbril

Volgens de kleurentheorie van De Caluwé en Vermaak zijn er vijf verschillende veranderstijlen met elk hun eigen kleur. Bij iedere kleur passen verschillende interventies. 
“Na het vaststellen van nieuwe gedragspatronen, bedenk je welke interventies je in gaat zetten om die verandering te bereiken. Daarbij kijk je naar de veranderkleur. Er zijn verschillende brillen waarmee je naar een verandering kunt kijken: je eigen bril, de bril van de organisatiecultuur, de veranderkleur van het vraagstuk en de veranderbrillen van de veranderaars. Iedereen heeft een eigen kijk op verandering, en dus een andere veranderkleur. Dat zegt niets over hoe je bent, maar wel over hoe je ergens naar kijkt.”

“Het werkt niet goed om verschillende kleuren interventies toe te passen; dan bereik je geen duurzaam resultaat. Kies daarom één kleur, en misschien een ondersteunende kleur”, adviseert Marijke.

Veranderende rol

Marijke combineert haar werkervaring in de bibliotheekwereld en het onderwijs nu als adviseur bij BCO Onderwijsadvies en -ondersteuning. In die rol helpt ze bibliotheken met verandervraagstukken. “Er komen bij ons veel vragen binnen over een geïntegreerde leesaanpak en visie op leesonderwijs. Dat vind ik heel mooi om te zien. Ik sluit graag aan bij de optimistische blik van Jos: we zijn goed op weg met een nieuwe inrichting van het leesonderwijs.”
 

Er gebeurt veel in de bibliotheek- en onderwijssector. Dalende leesresultaten, zorgen om basisvaardigheden-resultaten, financiële regelingen, een nieuw curriculum in het onderwijs en de veranderende rol van de lees- en mediaconsulent. Er gaat veel veranderen. Hoe gaan we daarmee om? En wat kunnen bibliotheken doen om hier zelf zo veel mogelijk het voortouw in te nemen? Cubiss en BiSC (Bibliotheek Service Centrum) organiseren eind 2023 en begin 2024 vijf bijeenkomsten voor educatiemanagers van bibliotheken: Leiderschap in Lezen. ‘De veranderende rol van de lees- en mediaconsulent’ was de derde bijeenkomst.