Aandacht voor vrijwilligers; een update

Bieb Lab Brabant besteedt veel aandacht aan de rol van vrijwilligers binnen bibliotheken. We ondersteunen bibliotheken met praktische tools en informatie, waarbij we zowel nieuwe initiatieven ontplooien als bestaande hulpmiddelen doorontwikkelen. Een update.

De VIB-scan is vernieuwd!

Met behulp van de VIB-scan (VIB = Vrijwilliger In Beeld) brengt Cubiss samen met de bibliotheek relevante onderwerpen met betrekking tot vrijwilligers in kaart, om ze vervolgens te prioriteren. Het einddoel? Wanneer de VIB-scan in zijn totaliteit is doorgenomen en de adviezen zijn uitgevoerd, dan is het vrijwilligerswerk in de bibliotheek goed geregeld. Op basis van ervaringen is de VIB-scan doorontwikkeld. De vernieuwde VIB-scan ‘3.0’ is gebaseerd op 4 onderdelen:

1. toekomstideaal (richten)
2. positie van de vrijwilliger (inrichten)
3. verantwoordelijkheden en kennis (verrichten)
4. samenwerken (herrichten)

Met deze 4 stappen sluit de VIB-scan nog beter aan bij de processen en werkwijze binnen een bibliotheek. Ook toetst de VIB-scan voortaan in welke mate de bibliotheek voldoet aan het landelijke keurmerk ‘Vrijwillige Inzet Goed Geregeld’ van de NOV (Vereniging Nederlandse Organisaties Vrijwilligerswerk). Een bibliotheek die voldoet aan het keurmerk laat zien dat het vrijwilligerswerk succesvol en aantrekkelijk is georganiseerd. De vernieuwde VIB-scan heeft nu ook de functie van pré-audit.

Recent voerden we de VIB-scan 3.0 uit bij en in samenwerking met het team van Bibliotheek De Lage Beemden. Het feit dat er tijd werd genomen om over het onderwerp vrijwilligers te praten, werd als zeer waardevol ervaren. We gingen in op de vraag WAAROM de bibliotheek samenwerkt met vrijwilligers en als belangrijke redenen werden genoemd: lokale verankering – meer deskundigheid door netwerk / expert-vrijwilliger – maatschappelijke functie – verwezenlijken ambities. Daarnaast stonden we stil bij actuele thema’s, zoals begeleiden van vrijwilligers, verantwoordelijkheden, waarderen, opleiden en communicatie. Op basis van de scan werken wij op korte termijn een framewerk omtrent vrijwilligerswerk uit voor Bibliotheek De Lage Beemden. Goed geregeld!

Wil je meer weten over de VIB-scan? Neem dan contact op met David Bul (06 20 96 01 77 of d.bul@cubiss.nl) of Hans Klink (06 51 93 34 21 of h.klink@cubiss.nl)

Vijf typen vrijwilligers

Het aantal vrijwilligers neemt toe. Hun drijfveren variëren echter, net als de wijze waarop ze geworven en begeleid moeten worden. Binnen de bibliotheekbranche zijn vijf typen vrijwilligers herkenbaar. In opdracht van Stichting Bibliotheekwerk beschreef Cubiss vier typen tijdens de pilot ‘Nieuw Participeren’ (2015), in samenwerking met drie Utrechtse bibliotheken*. In de bibliotheeksector verandert er dusdanig veel (en snel) rond het samenwerken met vrijwilligers, dat recent de beschrijvingen zijn aangescherpt en er een vijfde type aan is toegevoegd: de geleide vrijwilliger. Het nader omschrijven helpt bibliotheken de juiste vrijwilligers te vinden en te binden, om zo het maximale uit de samenwerking met vrijwilligers te kunnen halen.

De vijf typen vrijwilligers toegelicht:

1 De (bibliotheek) ondersteunende vrijwilliger

Deze vrijwilligers zetten zich vaak voor een beperkt aantal uren en gedurende een lange periode in voor de bibliotheek. Dat doen ze vaak vanuit een behoefte aan sociale contacten. Rust en regelmaat in het werk zijn belangrijk; deze vrijwilliger werkt graag binnen de gestelde regels van de bibliotheek, met een afgebakend takenpakket en weinig taakvrijheid en aangestuurd door een vast aanspreekpunt. De vrijwillige ondersteuner zoekt minder verantwoordelijkheden en uitdaging in de werkzaamheden, maar werkt meer vanuit het principe ‘goed te doen’ en erbij horen. De ondersteunende vrijwilliger is erg betrokken bij de bibliotheek, is secuur, sociaal en betrouwbaar.

Voorbeelden: opruimhulp, boek-aan-huis-dienst

2 De vrijwilliger publieke dienstverlening

Net als type 1 zetten deze vrijwilligers zich vaak voor een beperkt aantal uren en gedurende een lange periode in voor de bibliotheek. Dat doen ze vaak vanuit een behoefte aan sociale contacten. Verschil met type 1 is dat deze vrijwilliger graag met collega’s werkt en daarmee afstemt, binnen een afgebakend takenpakket en geringe taakvrijheid. Dit type vrijwilliger is sociaal, zoekt uitdaging en verantwoordelijkheden in het vrijwilligerswerk. Zorg voor anderen en frequente waardering is belangrijk.

Voorbeelden: gastheer/gastvrouw

3 De expert-vrijwilliger

De expert-vrijwilliger is iemand die op basis van zijn/haar specifieke kennis, competenties en wensen vrijwilligerswerk doet. Bijvoorbeeld een architect die in zijn vrije tijd meedenkt over een nieuw te bouwen Kulturhus in zijn dorp. Dit soort vrijwilligerswerk kenmerkt zich vaak door een kortere, maar intensieve periode. De expert-vrijwilliger werkt bovendien vaak individueel en wordt in overleg ingezet. De expert-vrijwilliger heeft (in vergelijking met type 1 en 2) veel vrijheden rond taak en inhoud. Er is geen sprake van aansturing; de samenwerking is gestoeld op overlegsituaties, op basis van kennis en inhoud met een vaste medewerker van de bibliotheek. Sociale waardering is voor de expert-vrijwilliger minder van belang. Wel verlangt deze vrijwilliger naar erkenning voor de gedane werkzaamheden en aangedragen ideeën. Wanneer de expert-vrijwilliger minder geboeid is, gaat hij op zoek naar een nieuwe uitdaging.

Voorbeelden: voorlezers, internetcurus Klik en Tik, taalvrijwilliger

4 De actieve burger

Burgerinitiatieven zijn een typisch voorbeeld van de actieve burger. Dit is een wezenlijk ander type vrijwilliger; ze zijn betrokken en geboeid. De actieve burger staat zelf op om een maatschappelijk gat te dichten dat in zijn/haar ogen is ontstaan. Er is geen directe sturing en waardering vanuit de bibliotheek; de actieve burger is dan ook meer te typeren als een samenwerkende partner voor de bibliotheek. Deze actieve burgers stemmen onderling taken af en doen dit in een grote mate van taakvrijheid. Wel moeten de taken matchen met de belangen van de bibliotheek.

5 De geleide vrijwilliger

Als gevolg van de veranderende maatschappij is er een toename van de geleide vrijwilliger. Dit type vrijwilliger doet vrijwilligerswerk met maatschappelijke activering of participatie als doel. Met vrijwilligerswerk levert men een tegenprestatie in het kader van een uitkering. Of men doet vrijwilligerswerk als persoonlijke ontwikkelactiviteit, in het kader van re-integratie of werkzaamheden als middel voor sociale activering. Deze vrijwilligers hebben een andere soort begeleiding nodig, omdat ze vanuit een bepaalde opdracht werken. Bij hun vrijwilligerswerk krijgen ze begeleiding van bijvoorbeeld jobcoaches. Geleide vrijwilligers kunnen werken als drie typen: de ondersteunende vrijwilliger, de vrijwilliger publieke dienstverlening en expert-vrijwilliger. Een deel van de geleide vrijwilligers zet nog een stap verder, richting een opleiding of betaald werk.

* Bibliotheek Angstel, Vecht en Venen, Bibliotheek Lek & IJssel en Bibliotheek Het Groene Hart.

Lees ook de longread die Bieb Lab Brabant schreef over het samenwerken met vrijwilligers en maak kennis met de verschillende typen vrijwilligers. Naar de longread.

Intervisiebijeenkomsten voor vrijwilligerscoördinatoren

Zo’n zestig procent van de bibliotheken heeft een vrijwilligerscoördinator aangesteld. Binnen de bibliotheek zijn zij echter de enigen die deze specifieke functie vervullen. Een aantal vrijwilligerscoördinatoren gaven aan graag eens met vakgenoten te praten over dit thema. Eind 2016 startte Cubiss een intervisiegroep voor vrijwilligerscoördinatoren in Brabant. Inmiddels is een ruime meerderheid van de Brabantse bibliotheken hierbij aangesloten; de periodieke bijeenkomsten worden goed bezocht.

Naast het uitwisselen van ervaringen, successen en ook struikelblokken stellen we per bijeenkomst een thema centraal. Aan de orde kwamen onder meer ‘vrijwilligers en medezeggenschap’ en meest recent de werving van (nieuwe) vrijwilligers.

Wil je meer weten of deelnemen aan de volgende intervisiebijeenkomsten? Neem dan contact op met Lonneke Jans (06 22 69 47 97 of l.jans@cubiss.nl).

Raadpleeg voor meer documentatie en achtergrondinformatie over vrijwilligers de Informatiebank Vrijwilligers.