Digitale geletterdheid: van visie naar praktijk

Door Remco Pijpers

Remco Pijpers is strategisch adviseur digitale geletterdheid bij Kennisnet en expert op het gebied van jeugd en digitale media. Op 24 november verschijnt zijn nieuwe handboek Digitale Geletterdheid. Tijdens de Cubiss Kennisdag hielp hij schoolleiders, beleidsmakers en bibliotheekspecialisten met visieontwikkeling en de vertaalslag naar de praktijk.

Toekomstgericht onderwijs houdt in dat je leerlingen digitaal geletterd maakt. Daar ligt wat mij betreft een belangrijke taak voor scholen. Hier moet structureel aandacht zijn voor de vier digitale vaardigheden die samen bijdragen aan de digitale geletterdheid van leerlingen:

• Basisvaardigheden ICT;
• Computational thinking;
• Informatievaardigheden;
• Mediawijsheid.

Combineer je deze vier vaardigheden, dan werk je als school aan digitale geletterdheid. En dat is belangrijk, omdat we niet meer zonder kunnen in het dagelijks leven. Voor vrijwel alle banen zijn immers digitale vaardigheden nodig, nu én in de toekomst. Het probleem is dat er tussen leerlingen verschillen groeien. Kinderen van hoogopgeleide ouders hebben meer digitale middelen tot hun beschikking en zijn over het algemeen digitaal vaardiger dan kinderen van wie de ouders lager opgeleid zijn. Het is aan het onderwijs om die verschillen recht te trekken.

Visie voor structuur
Het goede nieuws is dat scholen al het nodige aan (onderdelen van) digitale geletterdheid doen. Het minder goede nieuws is dat dit niet structureel gebeurt en dus weinig effectief is. Hoe het beter kan? Allereerst door een visie op digitale geletterdheid te vormen. Digitale geletterdheid is immers veelomvattend en het bijbehorende onderwijs kan dus op verschillende manieren ingericht worden. Het is daarom belangrijk dat digitale geletterdheid past in jouw totale onderwijsplaatje. Welke accenten je legt, hangt af van hoe je digitale geletterdheid integreert in je mens-, maatschappij- en onderwijsvisie.

Het grote verhaal
Een visie ontwikkelen betekent overigens niet dat je de pioniers op school moet afremmen. Sterker nog: klein en bescheiden beginnen draagt bij aan de te ontwikkelen visie. Geef dus vooral een les programmeren, maar vraag je vervolgens gezamenlijk af wat je wil dat de leerlingen daarvan opsteken en hoe je dit verder integreert. Leid je je leerlingen primair op voor een diploma en vervolgonderwijs, of voor de arbeidsmarkt? Ga je samenwerken met het bedrijfsleven, of niet? Verbind initiatieven dus aan het grote verhaal, anders loop je het risico dat het niet beklijft.

Naast leerlijnen digitale geletterdheid inzetten (op Kennisnet vind je een overzicht, net als in mijn handboek dat binnenkort verkrijgbaar is), is het thema breed integreren binnen het bestaande onderwijs de eenvoudigste manier om je leerlingen digitaal vaardig te maken.

Twee voorbeelden:

• Begrijpend lezen (PO): laat kinderen een tekst die is bedoeld voor papier vergelijken met een online tekst. Waarin zitten de verschillen? Denk aan hyperlinks, bullet points, tussenkopjes en de opbouw van de tekst. Dit kun je op VO-niveau in het vak Nederlands toepassen.
• De les geschiedenis (VO): nepnieuws is een belangrijk onderwerp binnen mediawijsheid én van alle tijden. Toon relatie met propaganda, hoe werden media vroeger ingezet om een boodschap te verkondigen en welke middelen zijn er nu?

Digitaal geletterd +

Als docenten hulp zoeken om digitale geletterdheid structureel in het onderwijsprogramma te integreren, moeten bibliotheken wat mij betreft kunnen helpen. Dat betekent dat bibliotheekspecialisten en mediacoaches ‘digitaal geletterd plus’ moeten zijn. Leg je focus op digitale informatievaardigheden en wordt daar heel, heel goed in. Want er zijn al genoeg tech-bedrijven die de school kan inschakelen voor een programmeerlesje of het laten opstijgen van een drone. Zorg dat je als de ultieme expert op het gebied van digitale geletterdheid wordt gezien, waar de school niet omheen kan. Zo ondersteunen bibliotheekprofessionals het onderwijs het beste. En dragen zij eraan bij dat dit een concrete plek krijgt binnen álle vakken, van taal en wereldoriëntatie op de basisschool tot geschiedenis en Nederlands op de middelbare school.

Meer weten?

• Hoe krijgt digitale geletterdheid structurele aandacht en een plek in het onderwijs? Lees ons inspiratiedocument Samenwerken aan digitale geletterdheid. Mét handvatten voor de praktijk.
• Hoe beoordelen leerkrachten en directeuren zichzelf en hun leerlingen op mediawijsheid? Bekijk hier de resultaten van de Mediawijsheid Meter 2017.
• Lees hier het verslag van de Cubiss Kennisdag Waar is de waarheid 16 november 2017.
• Neem contact op met projectleider Ingrid de Jong via i.dejong@cubiss.nl