Het recht om veilig en vrij te zijn in de digitale wereld

' Leer kinderen om dingen te bevragen'

“Het internet is erg fascinerend, zeker wanneer je het bekijkt in het perspectief van onze grondwet. Bits of Freedom focust zich op het waarborgen van vrijheid van meningsuiting en het recht op privacy, twee rechten die ervoor zorgen dat je je als individu in onze maatschappij vrij kan ontwikkelen en bewegen. Het internet heeft de mogelijkheid om vrij te zijn en je mening te geven, sterk vergroot. Je bent niet meer afhankelijk van een enkele grote speler zoals de krant of het NOS journaal om de hele wereld te kunnen bereiken. Tegelijkertijd is er meer privacygevoelige informatie vrij beschikbaar dan ooit tevoren. Dat geeft reden tot zorgen.

Surveillance
Niet eerder was het zo makkelijk om surveillance uit te voeren over het gedrag van mensen. Bijbehorende risico’s schatten mensen niet altijd goed genoeg in. Je hoort vaak: “laat de overheid mijn profiel maar checken of mijn telefoon afluisteren, ik heb niks te verbergen”. Toch snijdt dat geen hout. Een samenleving kan niet zonder privacy, maar ook niet zonder vrijheid. Neem de politie. Het is publiek geheim dat veel data niet goed beschermd is en te lang bewaard blijft. Sterker nog, de politie overtreedt al jarenlang de wet die regelt hoe zij met gevoelige gegevens om moet gaan. Wat gebeurt er als jij aangifte hebt gedaan en deze komt in verkeerde handen? Dan zul je ineens heel anders aankijken tegen het openbaar maken van persoonlijke gegevens. En je mening, die houd je de volgende keer wel voor je. Ik wil ermee zeggen: iedereen heeft iets te verbergen.

Belevingswereld van kinderen
Een van de grote zorgen die ik heb, is dat kinderen en jongeren zelden vragen hebben omtrent gebruik van digitale media. Waarom gebruik ik bepaalde apps, met welke voorwaarden ga ik akkoord, is het medium dat ik gebruik voldoende beschermd, wie heeft inzicht in mijn gegevens en wat kan diegene er allemaal mee doen, nu en in de toekomst? Ouders en onderwijs spelen in deze context een rol van onderschatte waarde. Ze zouden zich niet alleen moeten verdiepen in welke media en tools kinderen gebruiken, maar ook hoe en waarvoor ze dat doen. Danah Boyd, een onderzoekster van Microsoft, doet onder andere onderzoek naar social media gebruik door tieners. In een van haar publicaties noemt zij een voorbeeld dat aantoont dat ouders vaak ver van de belevingswereld van hun kinderen afstaan. Het betreft een overbezorgde moeder en een tienerdochter. De moeder volgt haar kind constant op social media om te weten hoe het met haar gaat en om die reden probeert de dochter haar constant op het verkeerde been te zetten. Als de verkering met het vriendje van de dochter plotseling is beëindigd, plaatst de dochter een video van ‘Always look on the bright side of life’ op Facebook. Hieruit concludeert de moeder dat het gelukkig helemaal prima met haar dochter gaat, terwijl vriendinnen weten dat het meisje met het posten van dit filmpje juist het tegenovergestelde bedoelt. Een ander voorbeeld is een experiment waarbij in voorwaarden van een app werd geschreven dat gebruikers in ruil voor gebruik van de app afstand deden van hun kind. Iedereen klikte probleemloos op ‘I agree’, want het was immers een onschuldige app. In beide voorbeelden zie je dat alles draait om je eigen context, verwachtingen en aannames. En die komen niet altijd overeen met de realiteit. Een kritische houding omtrent mediagebruik door jezelf en door je kinderen is dus absoluut noodzaak.  

Function creep
Kan een kind zelfstandig kritisch leren nadenken over het gebruik van digitale media? Ik denk van niet of in elk geval niet voldoende. Scholen en ouders spelen hierin een cruciale rol. Het is dus hun verantwoordelijkheid om het kind de keerzijde van alle onbegrensde mogelijkheden van het internet te laten zien. En bovenal het kind te leren een kritische houding te ontwikkelen. Dat betekent dat het onderwijs ook over de eigen organisatie betere beslissingen moet nemen. Kijk naar digitale leermiddelen en volgsystemen, bijvoorbeeld. Een klein clubje uitgevers beschikt over een schat aan informatie van jonge kinderen. Dat maakt ze ontzettend machtig. Gaan ze die data straks verkopen aan recruiters, zodat die weten welke talenten ze vroeg kunnen benaderen? Nog een voorbeeld. In Nederland hebben alle universiteiten op één na hun mail uitbesteed aan Google, want die regelt het gratis voor ze. Google kan dus nagenoeg het volledige academische e-mailverkeer in Nederland monitoren. Leuk dat het gratis is, maar is het wenselijk en veilig? Waartoe zou dat inzicht van Google leiden? In deze context is function creep een interessante term. Function creep is het inzetten van systemen voor doeleinden waarvoor ze in eerste instantie niet bedoeld waren. Vaak is function creep een sluipend proces dat moeilijk ongedaan gemaakt kan worden. Neem bijvoorbeeld camera’s bij een grensovergang die worden geplaatst om mensensmokkel tegen te gaan, maar nadien ook ingezet worden om kleine criminaliteit tegen te gaan of wegenbelastingcontroles uit te voeren. Function creep ligt op heel veel plekken op de loer!    

Veilig
Een vraag die iedereen zichzelf vandaag de dag zou moeten stellen, is: hoe begeef ik me veilig en vrij in de digitale wereld? Ik ben erg benieuwd hoe het onderwijs zich de komende op dit vlak gaan ontwikkelen en dit onderwerp gaat integreren in het aanbod. Want daar ligt de basis voor de jongere generaties. Hoewel ik verwacht dat we als maatschappij de komende jaren nog wel een paar grote fouten maken, heb ik alle hoop dat we tijdig leren veilig om te gaan met digitale informatiesystemen.”
­­­­­­­­­­­­­­
Toolbox
Direct veiliger internetten? Daarvoor heeft Bits of Freedom een toolbox ontwikkeld met handige tips, methodes en tools om je apparatuur, jezelf en je omgeving mee te beschermen.     

Rejo Zenger is technisch burgerrechtenonderzoeker bij Bits of Freedom. Bits of Freedom is een volledig onafhankelijke stichting die opkomt voor de vrijheid en privacy van burgers op internet. Deze wordt gefinancierd door fondsen, stichtingen, bedrijven en particulieren die bescherming van deze grondrechten belangrijk vinden. Financiers hebben geen zeggenschap over de onderzoeken en lobby die Bits of Freedom uitvoert, daarnaast maakt de stichting geen gebruik van subsidies of andere vormen van overheidsfinanciering. (www.bof.nl)