Vijf typen vrijwilligers gekarakteriseerd
Het aantal vrijwilligers neemt toe. Hun drijfveren variëren echter, net als de wijze waarop ze geworven en begeleid moeten worden. Binnen de bibliotheekbranche zijn vijf typen vrijwilligers herkenbaar.
In opdracht van Stichting Bibliotheekwerk beschreef Cubiss vier typen tijdens de pilot ‘Nieuw Participeren’ (2015), in samenwerking met drie Utrechtse bibliotheken*. In de bibliotheeksector verandert er dusdanig veel (en snel) rond het samenwerken met vrijwilligers, dat recent de beschrijvingen zijn aangescherpt en er een vijfde type aan is toegevoegd: de geleide vrijwilliger. Het nader omschrijven helpt bibliotheken de juiste vrijwilligers te vinden en te binden, om zo het maximale uit de samenwerking met vrijwilligers te kunnen halen.
De vijf typen vrijwilligers toegelicht:
1 De (bibliotheek) ondersteunende vrijwilliger
Deze vrijwilligers zetten zich vaak voor een beperkt aantal uren en gedurende een lange periode in voor de bibliotheek. Dat doen ze vaak vanuit een behoefte aan sociale contacten. Rust en regelmaat in het werk zijn belangrijk; deze vrijwilliger werkt graag binnen de gestelde regels van de bibliotheek, met een afgebakend takenpakket en weinig taakvrijheid en aangestuurd door een vast aanspreekpunt. De vrijwillige ondersteuner zoekt minder verantwoordelijkheden en uitdaging in de werkzaamheden, maar werkt meer vanuit het principe ‘goed te doen’ en erbij horen. De ondersteunende vrijwilliger is erg betrokken bij de bibliotheek, is secuur, sociaal en betrouwbaar.
Voorbeelden: opruimhulp, boek-aan-huis-dienst
2 De vrijwilliger publieke dienstverlening
Net als type 1 zetten deze vrijwilligers zich vaak voor een beperkt aantal uren en gedurende een lange periode in voor de bibliotheek. Dat doen ze vaak vanuit een behoefte aan sociale contacten. Verschil met type 1 is dat deze vrijwilliger graag met collega’s werkt en daarmee afstemt, binnen een afgebakend takenpakket en geringe taakvrijheid. Dit type vrijwilliger is sociaal, zoekt uitdaging en verantwoordelijkheden in het vrijwilligerswerk. Zorg voor anderen en frequente waardering is belangrijk.
Voorbeelden: gastheer/gastvrouw
3 De expert-vrijwilliger
De expert-vrijwilliger is iemand die op basis van zijn/haar specifieke kennis, competenties en wensen vrijwilligerswerk doet. Bijvoorbeeld een architect die in zijn vrije tijd meedenkt over een nieuw te bouwen Kulturhus in zijn dorp. Dit soort vrijwilligerswerk kenmerkt zich vaak door een kortere, maar intensieve periode. De expert-vrijwilliger werkt bovendien vaak individueel en wordt in overleg ingezet. De expert-vrijwilliger heeft (in vergelijking met type 1 en 2) veel vrijheden rond taak en inhoud. Er is geen sprake van aansturing; de samenwerking is gestoeld op overlegsituaties, op basis van kennis en inhoud met een vaste medewerker van de bibliotheek. Sociale waardering is voor de expert-vrijwilliger minder van belang. Wel verlangt deze vrijwilliger naar erkenning voor de gedane werkzaamheden en aangedragen ideeën. Wanneer de expert-vrijwilliger minder geboeid is, gaat hij op zoek naar een nieuwe uitdaging.
Voorbeelden: voorlezers, internetcurus Klik en Tik, taalvrijwilliger
4 De actieve burger
Burgerinitiatieven zijn een typisch voorbeeld van de actieve burger. Dit is een wezenlijk ander type vrijwilliger; ze zijn betrokken en geboeid. De actieve burger staat zelf op om een maatschappelijk gat te dichten dat in zijn/haar ogen is ontstaan. Er is geen directe sturing en waardering vanuit de bibliotheek; de actieve burger is dan ook meer te typeren als een samenwerkende partner voor de bibliotheek. Deze actieve burgers stemmen onderling taken af en doen dit in een grote mate van taakvrijheid. Wel moeten de taken matchen met de belangen van de bibliotheek.
5 De geleide vrijwilliger
Als gevolg van de veranderende maatschappij is er een toename van de geleide vrijwilliger. Dit type vrijwilliger doet vrijwilligerswerk met maatschappelijke activering of participatie als doel. Met vrijwilligerswerk levert men een tegenprestatie in het kader van een uitkering. Of men doet vrijwilligerswerk als persoonlijke ontwikkelactiviteit, in het kader van re-integratie of werkzaamheden als middel voor sociale activering. Deze vrijwilligers hebben een andere soort begeleiding nodig, omdat ze vanuit een bepaalde opdracht werken. Bij hun vrijwilligerswerk krijgen ze begeleiding van bijvoorbeeld jobcoaches. Geleide vrijwilligers kunnen werken als drie typen: de ondersteunende vrijwilliger, de vrijwilliger publieke dienstverlening en expert-vrijwilliger. Een deel van de geleide vrijwilligers zet nog een stap verder, richting een opleiding of betaald werk.
* Bibliotheek Angstel, Vecht en Venen, Bibliotheek Lek & IJssel en Bibliotheek Het Groene Hart.
Lees ook de longread die Bieb Lab Brabant schreef over het samenwerken met vrijwilligers en maak kennis met de verschillende typen vrijwilligers. Naar de longread.
